Ontstaan van Christian Endeavour
Christian Endeavour is een jeugdbeweging die is ontstaan aan het einde van de 19e eeuw in de Verenigde Staten. De jonge predikant van de Williston Congregational Church, Dr. Francis E. Clark in Portland (Maine) begon dit werk in 1881, uit zorg over de toekomst van de jeugd van zijn gemeente. Hij richtte een vereniging op waaraan de jongeren zich niet-vrijblijvend verbonden. Zo ontstond onder het motto “For Christ and His Church” ( voor Christus en Zijn Kerk) een jeugdbond van “christelijke streven” (Christian Endeavour, CE). Het werk van deze jeugdgroep was gericht op bijbelstudie en wekelijkse bidstond, waaraan de leden zich committeerden.
Vanaf het begin kwamen deze jongeren in gemengde groepen van jongens en meisjes samen. Wat ooit op 2 februari 1881 begon met ongeveer 50 jonge mensen, werd baanbrekend voor Bijbels-georiënteerde kerkelijke gemeenschappen over de hele wereld. Via diverse publicaties werd het CE-werk in de kortste tijd onder de aandacht gebracht en kende het een snelle verspreiding. In 1894 telde de beweging al 56.000 plaatselijke afdelingen in 20 landen met bijna 4 miljoen leden. In 1895 werd het Wereldverbond opgericht, de World’s Christian Endeavor Union, met als formele zetel Boston, Massachusetts.
Geschiedenis van Christian Endeavour in Nederland
Vroeg in de 20e eeuw ontstond er een geestelijke opwekking in Nederland, geïnspireerd door de grote geestelijke opwekkingsbeweging in Wales. Toch was er weinig nazorg door de Nederlandse kerken. Christian Endeavour bood een voor de hand liggende methode om het groeiende geloof van de jonge bekeerlingen te versterken. Daarom schreven twee predikanten, ds. A.J. Roozemeyer, hervormd predikant uit Sluis en ds. N.A. de Gaay Fortman, gereformeerd predikant te Amsterdam (grootvader van de latere minister W.F. de Gaay Fortman), geïnspireerd door het succes van CE-wereldwijd, brieven aan andere predikanten, met het verzoek zich aan te sluiten bij het streven naar een actief christendom.
Later dat jaar nodigden deze predikanten samen met drie andere predikanten Francis Clark uit, om Christian Endeavour te presenteren tijdens een openbare bijeenkomst in Amsterdam. Na de toespraak van Clark begon de vertegenwoordiger van de YMCA, ondersteund door een groot aantal volgelingen, een tirade tegen Clark, waarin beweerd werd dat er geen noodzaak was voor CE, en dat CE schadelijk zou zijn voor de jonge mannen. En jonge vrouwen hadden geen geestelijke training nodig, naaien was goed genoeg voor hen. Deze oppositie, die een paar decennia aanhield, zorgde er voor dat CE klein bleef in Nederland.
Maar een bezoeker van de bijeenkomst met Clark die niet was ontmoedigd, dhr. Tielrooy, begon twee jaar later CE werk in Den Helder. De plaatselijke bond werd officieel opgericht in 1911, na een bezoek van Clark en met diens morele steun. Tien jaar later werd het nationale verbond gevormd.
Vóór de Tweede Wereldoorlog bleef het aantal plaatselijke bonden klein (niet meer dan 10), met minder dan 300 leden. Onder deze bonden waren er ook verscheidene die bestonden uit Duitse meisjes, die al CE-lid in Duitsland waren, maar die na de Eerste Wereldoorlog werk hadden gevonden als dienstmeisje in Nederland. Uiteraard werden na de Tweede Wereldoorlog de Duitse invloeden in Nederland niet gewaardeerd, en deze Duitse bonden verdwenen dan ook. Echter een Duits CE-lid die diacones was geworden, zr. Johanna Bock, was al in 1935 naar Amsterdam gestuurd om CE-werk te doen met deze meisjes. Ze stichtte ook een Nederlandse tak van diaconessenwerk, en deze zusters ondersteunden het interkerkelijke CE werk actief tot eind jaren ’80. Een samenloop van persoonlijke omstandigheden, vertrek naar het buitenland voor zendingswerk, en overlijden of pensionering van leiders vormde de oorzaak van de terugloop van deze plaatselijke bonden.
Slechts één van de bonden was geassocieerd met een plaatselijke kerk, de vrije Baptisten gemeente van ds. Smink te Brummen. Hoewel de meeste CE-leden actieve leden van de Nederlands-hervormde kerk zijn (nu PKN), is CE nooit geworteld in deze nationale kerk vanwege het verzet van andere organisaties zoals eerder vermeld. Ook de jonge CE-secretaris in de jaren ’30, dr. G.C. van Niftrik, die later een bekende hervormde hoogleraar in de theologie werd, kon geen verandering in deze situatie bewerkstelligen. Opmerkelijk veel Nederlandse hervormde gemeenten en instellingen onderhouden op dit moment goede contacten met CE in Hongarije en Roemenië. Ook de Gereformeerde Zendings Bond (GZB) binnen de PKN heeft diverse projecten met CE-verbanden in Latijns-Amerika.
Meer informatie over de oudste geschiedenis is te vinden op de website van het Utrechts Archief.